1864 илъэсым жъоныгъуакIэм и 21-м Урыс-Кавказ заом, Адыгэ лъэпкъ гъэкIодым хэкIодагъэхэм яшъыгъо-шIэжь мафэ хэтэгъэунэфыкlы. Мы мафэм илъэси 157 узэкlэlэбэжьмэ Хы Шlуцlэ lушъом Шъачэ дэжь lутыгъэ lаат къуаджэм, джы Красная поляна, урыс пачъыхьадзэм парад щишlыгъ, Урыс-Кавказ заор зэраухыгъэр ащ щагъэмэфэкlыгъ. Анахь зэо кlыхьэу ыкIи жъалымэу тарихъым хэхьагъ. Адыгэ лъэпкъым ищыlэкlэ-псэукlэ, идунэететыкlэ зэрэпсаоу зэрихъокlыгъ, кlодыпlэ ригъэфагъ. Илъэси 101 адыгэхэр яшъхьафитныгъэ фэбэнагъэх, ау ипчъагъэкlи, илъэшыгъэкlи, иуlэшыгъэкlи ашъхьадэкlыщтыгъэ дзэм фырикъугъэхэп.
1763 илъэсым щегъэжьагъэу 1864 нэс Урыс-Кавказ заор кlуагъэ. 1763-м Мэздэку, Черкесием пытlапlэ урыс дзэхэм щагъэуцу, ахэр ращыжьынхэу адыгэхэр кlэдэух ыкlи яшъхьафитныгъэ банэ ащ къыщежьэ.
Гъэ къэс нахь пхъашэ хъузэ заор лъыкlотагъ. Хы Шlуцlэм пачъыхьадзэр къекlу. 1829 - 1864 илъэсхэр Урыс-Кавказ заом ианахь зэпэуцужь кlыхьэу ыкlи пхъашэу хъугъэх. Адыгэ дзэкlолlхэр псэемыблэжьхэми, ячlыгу икъэухъумэн щэхъурэ lоф ямыlэу ягъашlэ къахьыгъэми пыир лъэшыгъэ.
Адыгэхэм чlэнагъэу ашlыгъэм ишъыпкъапlэ нафэдэдэп. А лъэхъаным атхыщтыгъэ пчъагъэхэр ары lэубытыпlэхэр. Я 18 лlэшlэгъум икlэух - я 19 икъежьапlэ разведчикхэр Черкесием къакlощтыгъэх. Ар ыштэнэу пачъыхьэм унашъо зешlэм адыгэхэм япчъагъэ, акlуачlэ зыфэдэхэр зэрагъашlэщтыгъ. Гущыlэм пае, ащ фэдэу Г. В. Новицкэм къызэритхыжьыгъэмкlэ, "кlахэ" е къохьэпlэ адыгэхэм япчъагъэ нэбгырэ 1 700 000 нэсыщтыгъ. Заом ыкlи ащ ыуж къэкlыгъэ егъэзыгъэ хы икlыжьым ауж хэкум къинэжьыгъагъэр цlыф 80 000 неlэп.
Заом ихьэзаб, илыуз адыгэ лъэпкъым зэхишlагъ. Мамырныгъэ щыlакlэм фэблы, неущрэ мафэр мамырэу бгъэпсыным пае блэкlыгъэр зыщыбгъэгъупшэ хъущтэп. Адыгэу дунаим тетхэм Урыс-Кавказ заом, Адыгэ лъэпкъ гъэкIодым хэкlодагъэхэм яшъыгъо-шIэжь мафэ жъоныгъуакlэм и 21 хагъэунэфыкlы ыкlи ятарихъ чlыгу пае зыпсэ зытыгъэхэм афэшъыгъох.
Жъоныгъуакlэм и 21 шъыгъо зэхахьэхэр адыгэхэр зэкlэ зыдэщыlэ чlыпlэхэм ащэкlох. Непэ Мыекъуапэ шъыгъо-шlэжь зэхахьэу щыlэщтыр сыхьатыр 17.00 рагъэжьэщт. Адыгэ онджэкъым дэжь, "Зыкlыныгъэм ыкlи зэгурыIоныгъэм" ягупчэ ар щыlэщт.
Comments
Post a Comment